(Leestijd: 8 minuten)

In 2002 opende Leona Detiège de Winkelhaak officieel. Naar aanleiding van de twintigste verjaardag van dit bijzondere gebouw wordt de oud-burgemeester van Antwerpen weer uitgenodigd.  Klara De Smedt, manager van de Winkelhaak: “Zij was destijds de aanjager van de subsidies waarmee we de Winkelhaak konden bouwen en daar zijn we haar nog altijd dankbaar voor.”

LANGETERMIJNVISIE

Het interview begint in Bar Oscar, het eetcafé op de gelijkvloers van het gebouw.
“Een van de gezellige lunchplekjes in de buurt”, vertelt Klara. "Er is echt nog nood aan meer trendy horeca in deze buurt."  Meteen de aanleiding voor een gesprek over het imago van de wijk, toen prostitutie en drugs de stationsbuurt bezoedelden.

“De Winkelhaak was een risico”, herinnert Leona zich. “Zou het lukken of niet? Investeerders vonden de buurt niet interessant, maar als de stad op eigen houtje moest ontwikkelen zou het te lang duren. Daarom kozen we voor een PPS: een publiek-private samenwerking. Er waren destijds eigenlijk geen voorbeelden van gelijkaardige projecten. Ik geloofde dat het kon slagen en het niveau van de wijk zou optillen. Je moet erin geloven. Zo’n impulsprojecten brengen vaak pas na lange termijn op.”

Ook voor de creatieve sector was de Winkelhaak een hoopvol project. Klara: “Onderzoek eind jaren negentig wees uit dat creatieve ondernemers toen nood hadden aan werkruimte en een netwerk. En dat deze wijk behoefte had aan creatief ondernemerschap. De Winkelhaak wou de buurt een nieuwe vibe geven en de creatieve sector op de kaart zetten. In “The Rise of the Creative Class” schreef Richard Florida dat een stad zich onderscheidt door de creatieve beroepen die er zich vestigen. Winkelstraten zijn overal ter wereld hetzelfde maar de creatieve wijken drukken hun stempel. Zoiets vraagt tijd, maar intussen kan je wel vaststellen dat de creatieve sector Antwerpen mee typeert.”

WELKOM IN DE STATIONSWIJK

Leona merkt op dat het straatbeeld doorheen de jaren toch wel flink veranderd is. “Winkels met buitenlandse producten krijgen steeds meer oog voor vormgeving en presentatie. Iets waar onze ontwerpers blij mee zijn,” knipoogt Klara.

Groen ontbreekt dan weer om tweeverdieners met jonge kinderen in de wijk te houden. Net zoals de samenhang tussen de mensen: “De stationswijk is altijd de buurt geweest waar nieuwkomers toekomen en vertrekken. Dat vraagt een zekere ingesteldheid van de vaste bewoners: meer dan in een andere buurt zijn zij de gastheer (m/v/x) die mensen wegwijs maakt en zelfs helpt te informeren hoe wij de dingen hier doen. Dat vergt wel wat van de bewoners, niet iedereen heeft daar het geduld voor. Het is een rol die beter benoemd en gefaciliteerd zou kunnen worden. In deze buurt zijn we allemaal dienstverleners”.

De verlichte galerijgevel van De Winkelhaak is jarenlang een baken van licht geweest in de smalle straten die soms als onveilig gepercipieerd werden. Helaas moeten de lichten nu uit omwille van de hoge energieprijzen. Leona vindt het terecht jammer, verlichting maakt immers een groot verschil in de beleving van de stad. “Zonde dat de stad niet langer tussenkomt in de kosten zoals aanvankelijk het geval was”, stelt ze vast.

Ook de overdekte passages en binnenstraat doen hun werk. “Buurtbewoners of passanten springen regelmatig binnen. Meestal voor een babbeltje maar soms ook met een hulpvraag, bijvoorbeeld omdat ze thuis geen printer of laptop hebben. Daarvoor verwijzen we dan door naar Permeke, ook een geslaagd stadsproject met een actieve werking”, vertelt Klara.  Leona: “Mijn studerende kleindochters komen vaak in Permeke voor opzoekwerk. Het wordt ook gebruikt als studieplek. Dan zie je dat zo’n plek belangrijk is voor de buurt, zeker voor jongeren.”

EEN BUURT MET OPPORTUNITEITEN

Tijd voor een rondleiding door het gebouw en langs de bewoners van de Winkelhaak.
Klara zag het ondernemerschap doorheen de jaren evolueren: “De zelfstandige ondernemer is veranderd. 10 jaar geleden viel je sociale leven samen met je professionele leven: er werd de klok rond gewerkt in de Winkelhaak en iedereen kende iedereen. Vandaag kiest de zelfstandige voor een evenwichtige werk-privébalans met stabielere uren. Dat zorgt voor een andere dynamiek in het gebouw. We moeten nu meer inzetten op interactie tussen de bewoners waar het vroeger vanzelf gebeurde: tijdens de lange werkuren konden ze makkelijker bij elkaar terecht om even te ontspannen met een drankje of via een partijtje pingpong.

Ook het deels thuiswerken is een blijvertje. Dat maakt het moeilijk om iets te organiseren waar iedereen kan bij zijn.” Bij ssnn hebben ze dat goed opgelost: om de kosten betaalbaar te houden, deelt dit grafisch bureau de ruimte met nog 2 andere complementaire bedrijven. Zo kunnen ze grote klanten of bij complexe opdrachten een dienstverlening aanbieden die verder gaat dan enkel hun eigen expertise. “Een mooi voorbeeld van samenwerking en versterking”, merkt Leona op. “Elke ondernemer leert hier sowieso interessante collega’s kennen, dikwijls worden het vriendschappen voor het leven”, bevestigt Klara.

De Winkelhaak kijkt uit op de achterkant van de voormalige cinema Rubens. Leona betreurt dat het niet gelukt is om dit bouwblok destijds mee op te nemen in het masterplan van de stationsbuurt. De originele plannen voorzagen dat de parking in de Lange Winkelhaakstraat plaats zou maken voor een wandelboulevard, waarbij cinema Rubens een lifestyleconcept zou huisvesten en via een nieuwe glasgevel de doorsteek zou worden van de Winkelhaak naar het Centraal Station. Helaas staat het gebouw er nog altijd bij zoals 25 jaar geleden en is er niets mee gebeurd. Leona: “Het blijft een belangrijke plek in de buurt die nog voor een nieuwe impuls kan zorgen, laat ons hopen dat er goeie keuzes gemaakt worden als het zover is.”

We springen kort binnen bij The New Drive, een adviesbureau voor transitievraagstukken rond duurzaamheid en mobiliteit. Was in 2002 de buurt moeilijk bereikbaar, dan is dat intussen totaal veranderd: de nabijheid van alle openbaar vervoer maakt de stationswijk vandaag net populair. “Meer en meer zijn we bereid de auto achterwege te laten en gebruik te maken van het openbaar vervoer en de fiets. Dat vraagt voor een stad als Antwerpen grote aanpassingen. Willen we een Smart City worden dan is daar nog veel winst te rapen”, adviseert Mark van Kerkhof, directeur van The New Drive. “Voor ons bedrijf was het evident dat we ons hier zouden vestigen, het onderstreept onze eigen visie en bewijst dat ook kleine bedrijven kunnen bijdragen aan het halen van de klimaatdoelstellingen. We werken deels thuis, deels hier en houden via digitale technieken binding met onze bedrijfscultuur”. Mede-eigenaar Sven Huysmans toont de meetingroom, de belhokjes en de digiroom. De hybride werkplaats maakt indruk op de oud-burgemeester.

DE NIEUWE GENERATIE ONTWERPERS

Een stop op de eerste verdieping brengt ons bij JINC, een sociaal economiebedrijf. Hun werking wil de brug slaan tussen het onderwijs en de bedrijfswereld. Hiervoor laten ze kinderen — vaak uit een kwetsbare omgeving — kennismaken met uiteenlopende beroepen.

Directeur Koen Van Roey: “We zijn een buitenbeentje in de Winkelhaak en dat was een bewuste keuze. We zochten een omgeving waar we verbinding konden maken met ondernemers.”
Klara: “Onder andere deze wijk is een belangrijk werkveld voor JINC. Voor ons is het een meerwaarde om de buurtkinderen te tonen wat creatieve beroepen zijn. Ik heb bij mijn ouders destijds ook moeten verdedigen dat je met productontwikkeling je boterham kan verdienen. Dat is met deze nieuwe generatie kinderen niet anders. Ze zijn gelukkig heel nieuwsgierig. Dat is goed, want de creatieve sector bestaat vooral uit witte ontwerpers. Het mag best wat internationaler en gekleurder. Het is ook voor onze sector een leerproces om dat talent te zien en de eigenheid van deze jongeren te erkennen als een meerwaarde. Na vijftig jaar migratie, mag dat wel eens.”

EINDIGEN IN SCHOONHEID

We dalen de trappen af naar de evenemenentenruimte. Jarenlang heeft de Winkelhaak tentoonstellingen en evenementen georganiseerd over toegepaste vormgeving. Klara: “Dat deden we om een nieuw publiek aan te trekken en de buurt positief in de kijker te zetten. Nog tot eind januari 2023 worden de affiches tentoon gesteld van alles wat we ooit georganiseerd hebben. Hier zie je twintig jaar grafische vormgeving.” “Tijdloos en nog steeds mooi.”, merkt Leona op.

Klara: “De Winkelhaak kreeg nooit subsidies voor de werking. We wilden vanaf de start onafhankelijk en ondernemend zijn. In 2015 werd coworking opeens erg populair en kregen we heel veel concurrentie. We zijn gestopt met de tentoonstellingen omdat het financieel te zwaar werd om het allemaal uit eigen zak te betalen. De ruimte werd succesvol heringericht met verschillende vergaderunits. Een goede beslissing, want het bezoekersaantal was nog nooit zo hoog.  In 2018 werden we uitgeroepen tot beste vergaderlocatie. De bedrijven die hier komen vergaderen, leren onze werking en de bedrijven kennen die hier gevestigd zijn. Het levert ook meer passage op voor onze galerij met Belgisch design op het gelijkvloers.”

Leona merkt op dat het gebouw er nog goed uit ziet en de buurt rond Winkelhaak aantrekkelijk en divers is. De huidige generatie associeert de straten niet meer met prostitutie en klaagt ook niet over een onveiligheidsgevoel. Klara: “Dat klopt, in 2030 dragen we het gebouw terug over aan de stad, want dan zit onze taak erop. De creatieve sector doet het goed en wordt erkend. Het gebouw zal renovatie nodig hebben, maar kan nog minstens 100 jaar mee. We moeten de lat terug hoog durven leggen -zoals in 2002- en gaan voor een nieuw ambitieus project waar de stad en de buurt nood aan heeft.” Wie die uitdaging zal aangaan, wordt dé zoektocht voor de komende jaren.

Christian Leysen, voorzitter van de Winkelhaak, waait nog even aan om Leona te bedanken. “Ik kom graag naar de Winkelhaak omdat hier altijd een aangename sfeer hangt. Dat heeft veel te maken met het team natuurlijk, dat garant staat voor gastvrijheid en openheid. Ik wilde ook jou bedanken, Leona, om destijds een lans te breken voor een buurt die zo lang vergeten was. En om te geloven dat creativiteit en ondernemerschap verschil kunnen maken. Heel veel mensen moesten overtuigd worden dat het goed besteed geld was. Het was een experiment, maar ons vertrouwen was terecht. Meer dan 300 creatieve bedrijven hebben hun roots in de Winkelhaak en vele daarvan hebben intussen geïnvesteerd in vastgoed in de buurt, stuwen mee aan de innovatie van onze regio, zijn zelf werkgever geworden…, een belangrijke return on investement waar we allemaal beter van worden.

Leona: “Jullie uitnodiging deed mij ook plezier. Ik vond het fantastisch om herinneringen op te halen en jullie duurzame werking te zien. Er is heel veel veranderd. En tegelijk is er ook veel herkenbaar gebleven: het zal hier altijd een volkse buurt blijven en dat is goed. Er moet voor iedereen een plaats zijn in deze stad. Het geeft voldoening om te zien dat projecten die ik mee in gang heb gezet, succesvol geworden zijn.”

De NV designcenter de Winkelhaak werd in 2000 opgericht en kon beschikken over een éénmalige subsidie van 2,7 mio euro voor het bouwen van een nieuwbouw op de plaats van voormalige prostitutiepanden. De subsidies kwamen van het EFRO-fonds, wat wil zeggen dat 50% van Europa kwam, 25% via het sociaal impulsfonds van de Vlaamse gemeenschap en 25% van stad Antwerpen. Daarnaast werd er 637.000 euro opgehaald bij bedrijven om de inrichting en de werking te financieren tot de vennootschap zou kunnen draaien van eigen inkomsten. Op 21 september 2002 werd het gebouw in gebruik genomen.

Architecten:
Coby Manders en Filip Pittillion in opdracht van de Stad Antwerpen ism groep Archo en Bureau Bouwtechniek.
Aandeelhouders van de NV de Winkelhaak:
Anacom, Arnold & Siedsma, Baloise, Duvel Moortgat, POM Antwerpen, KBC en Vooruitzicht.
Raad van bestuur:
Voorzitter: Christian Leysen
Bestuurders: Koen Beyers, Luc Broos, Nicole De Beer, Klara De Smedt, Nele D'Halleweyn, Daniël Krug, Debby Wilmsen en Wim Wouters.